اگه احساس سردرگمی داری یا کلافه شدی، برای کارای مهمت وقت نداری، همیشه مضطربی یا تو دورِ تندِ کار و زندگی افتادی و هیچی از زندگیت نمی‌فهمی، پیشنهاد می‌دم حتماً یه تجدید نظر تو مصرف شبکه‌های اجتماعی و اینترنتت داشته باشی.

کتاب‌هایی که اینجا معرفی کردم بهت کمک می‌کنه بتونی دید واضح‌تری از مسئلۀ اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی پیدا کنی و آسیب‌های اون رو که مطمئناً الان درگیرش هستی رو بشناسی و رفع کنی.

البته مسئلۀ شبکه‌های اجتماعی فقط اعتیادآور بودنِ اونا نیست و از جهات مختلفی می‌شه مورد بررسی قرار داد. و این ۴ کتاب هم به جز یکی صرفاً دربارۀ اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی نیست و موضوع رو از جهات مختلف بررسی کردن.

بعضی از کتاب‌هایی که معرفی کردم خیلی عمیق، علمی و کاملاً نظری هستن و بعضیا کاملاً کاربردی. ترتیب معرفی رو از نظری تا عملی آوردم.

• کم‌عمق‌ها
• لطفاً زامبی نباشید
• سم‌زدایی دیجیتال
• مینیمالیسم دیجیتال

۱- کم‌عمق‌ها

عنوان اصلی کتاب: The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains – 2010
عنوان فارسی: کم‌عمق‌ها: اینترنت با مغز ما چی می‌کند؟
نویسنده: نیکلاس کار – Nicholas carr
مترجم: امیر سپهرام
ناشر: مازیار
تعداد صفحات: ۲۴۸
یادداشت: این کتاب قبلاً با عنوان «اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟» توسط نشر «گمان» با ترجمۀ «محمود حبیبی» در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است.

مختصری دربارۀ کتاب کم‌عمق‌ها

کتاب کم‌عمق‌ها توسط نیکلاس کار تو سال ۲۰۱۰ نوشته شده و از این جهت شاید معرفی و مطالعۀ اون تو زمینۀ آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی که پدیده‌های نوظهوری هستن بی‌فایده باشه، اما اینطور نیست.

نیکلاس کار تو این مسئله رو توی اینترنت و وب نسخۀ ۲ بررسی کرده که این ساختار هایپرلینکی و صفحه صفحه چه تاثیراتی روی مغز ما می‌ذاره و چرا می‌تونه برای آینده خطرناک باشه.

کتاب پر از منابع و ارجاعه که متاسفانه انتشارت مازیار هیچ‌کدومشو چاپ نکرده. کلاً صفحات منابع رو چون قیمتو بیاره پایین حذف کرده! البته وقتی اینو می‌گیم ما مقصر می‌شیم که چرا نمی‌تونیم ناشر رو درک کنیم که پول نداره. البته که ناشر حق داره ولی حذف منابع یعنی ناقص کردن کتاب و عملاً تمام بار علمی کتاب رو از بین می‌بره. کتاب علمی می‌شه کتاب قصه. این بزرگ‌ترین مشکل ماجراست.

توی چند بخش اول کتاب داستان فناوری رو به لحاظر تاریخی با نگاه به نقشه، ساعت و دستگاه چاپ گوتنبرگ و تاثیری که در اوایل و بعدها روی جوامع مختلف گذاشت بررسی می‌کنه که چون خیلی با جزئیات نیست، برای کسی که می‌خواد بیشتر عمق بگیره نیاز به بررسی دقیق‌تر تاریخی داره که البته خیلی خیلی به درست شدن ذهنیت فرد نسبت کلیت مسئله و مشکل کمک می‌کنه و دید واقع‌بینانه‌ای می‌ده. از اون حالت همه چی خوبه یا همه چی داره به فنا می‌ره آدمو میاره بیرون.

بعد از بررسی تاریخی که فناوری‌های قبلی چیا داشتن که اینرتنت نداره و اینترنت چیا داره که قبلی‌ها نداشتن می‌‍ره سراغ مغز انسان و تاثیری که اینترنت یا بهتر بگیم وب نسخۀ ۲ روی سیستم عصبی و حافظۀ انسان می‌ذارن. و بحث رو با فعل و انفعالات مغز تموم می‌کنه و کلی مطالعه و آزمایش علمی در اثبات حرفاش میاره که این فناوری چدید چطور باعث تضعیف مغز و کارکرد اون می‌شه.

همونجوری که از اسم کتاب هم کاملاً مشخصه حرف کلی نیکلاس کار تو کتاب کم‌عمق‌ها ماجرای دوگانه‌های تمرکز و حواس‌پرتیه، دوگانۀ عمق و سطح، طول و عرض. و توی این کتاب تا جای ممکن سعی کرده بحث‌ها رو علمی و غیر احساسی و تخیلی بگه که قابل اتکا باشه.

اگه دنبال این هستی که مثلاً با خاموش کردن نوتیفیکیشنات مصرفتو کم کنی یا چون از دوست دخترت جدا شدی مخت پیچیده و زیادی رفتی تو گوشی و می‌خوای با چهار تا ترفند دم‌دستی یه مدتی گوشی دستت نگیری این کتاب اصلاً به کارت نمیاد. یعنی به جز کتاب سم‌زدایی دیجیتال هیچ کدوم از کتاب‌ها به دردت نمی‌خوره.

از متن کتاب کم‌عمق‌ها

«آنچه در قبال غنای اینترنت از دست می‌دهیم – و تنها یک بخیل می‌تواند چنین غنایی را نادیده بگیرد – همان است که کارپ آن را “فرایند تفکر خطی قدیمی‌مان” خوانده است. ذهن آرام، متمرکز، ناپریان و خطی ما با نوع جدیدی از ذهن که می‌خواهد و باید اطلاعات را در انفجارهای زمانی کوتاه، نامتصل و حتی همپوشان دریافت و توزیع کند، جایگزین می‌شود.» (ص ۲۰)

«موتورهای جستجو توجه‌مان را، به طور خاص، معطوف به خرده‌متن‌ها و کلمه‌ها یا جمله‌هایی می‌کند که بیشترین تناسب را با آنچه که در لحظه جستجو می‌کنیم دارند؛ ضمن اینکه انگیزۀ کمتری برای مطالعۀ کل اثر ایجاد می‌کنند. وقتی در وب دنبال درخت می‌گردیم، جنگل نمی‌بینیم! حتی درختان را هم نمی‌بینیم. ما فقط سرشاخه‌ها و برگ‌ها را می‌بینیم.» (ص ۱۰۴)

«استفادۀ ما از اینترنت تناقضات بسیاری به همراه دارد، اما موردی که نوید می‌دهد بیشترین تاثیر را بر شیوۀ تفکرمان بگذارد این است که اینترنت فقط برای توجه‌مان را جلب می‌کند که حواس‌مان را پرت کند!» (ص ۱۳۴)

به اعتقاد وایزنباوم، انسانی‌ترین ویژگی‌های ما، همان‌هایی هستند که قابلیت رایانش ندارند؛ یعنی اتصال‌های بین ذهن و بدن، تجربه‌ای که حافظه و تفکرمان را شکل می‌دهد و همچنین ظرفیت‌مان برای همدلی و احساسات. وقتی با صمیمیت هر چه بیشتری گرفتار کامپیوترمان می‌شویم – با هر چه بیشتر تجربه کردن زندگی‌مان از طریق نمادهای چشمک‌زن منفک روی صفحه نمایش‌مان – خطر بزرگ پیش روی‌مان این است که انسانیت‌مان را از دست بدهیم و همان ویژگی‌هایی را قربانی کنیم که از ماشین‌ها متمایزمان می‌کند» (ص ۲۲۷)

۲- لطفاً زامبی نباشید

عنوان اصلی کتاب: Irresistible: The Rise of Addictive Technology and the Business of Keeping Us Hooked – 2017
ترجمۀ عنوان اصلی کتاب: مقاومت‌ناپذیر: ظهور فناوری اعتیادآور و کسب‌وکاری که ما را در قلاب نگه می‌دارد
عنوان فارسی: لطفاً زامبی نباشید – وسوسۀ مقاومت‌ناپذیر فضای مجازی
نویسنده: آدام آلتر – Adam Alter
مترجم: هوشمند دهقان
ناشر: پیام امروز
تعداد صفحات: ۱۷۱
یادداشت: این کتاب اقتباس از کتاب اصلیه، یعنی ترجمۀ کامل کتاب نیست. مترجم هم چیزی راجع به اینکه چرا اقتباس کرده یا کجاهای کتابو حذف کرده چیزی نگفته. در کل اگه یه جاهایی از کتاب برات گنگ بود بدون یه چیزایی از قبل یا بعدش حذف شده.

مختصری دربارۀ کتاب لطفاً زامبی نباشید

آدام آلتر تو کتاب مقاومت‌ناپذیر (لطفاً زامبی نباشید) مسئلۀ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی رو نداره. موضوع بحثش «اعتیاد رفتاریه». تقریباً تمام چیزهایی که باعث می‌شن به این اعتیاد دچار بشیم مثل بازی‌های کامپیوتری، در موردشون حرف می‌زنه.

شناخت و درک اعتیاد رفتاری به عنوان یه موضوع ریشه‌ای خیلی به آدم کمک می‌کنه تا نسبت به وضعیتش آگاه بشه و بتونه به رفتارهایی که فناوری‌های مختلف به شکل ناخودآگاه باعث شدن داشته باشه مطلع بشه. همین‌که بدونیم و بتونیم بدونیم دچار اعتیاد رفتاری هستیم اولین قدم برای کشف، و بعد از اون حل مشکله.

چرا نگاه اعتیادآور بودنِ فناوری‌های جدید خیلی اهمیت داره؟ چون به طور کلی اعتیادها جای کارهای ضروری ما رو از کار و تفریح گرفته تا بهداشت و تعامل اجتماعی می‌گیرن. برای اینه که می‌گم اگه می‌بینی همیشه وقت کم میاری باید تو مصرف فناوری‌هایی که دوروبرت هستن تجدید نظر کنی.

آدام آلتر تو این کتاب اول یه تعریفی از اعتیاد رفتاری می‌ده، بعد کمی به لحاظ تاریخی موضوع رو بسط می‌ده و بخش بعدی راجع به اینه که اعتیاد رفتاری چطوری مهندسی می‌شه و در آینده چه ریختی پیدا می‌کنه.

ار اون جا که دستی تو روانشناسی داره عموماً حرفاش با دلیله و حرف انگیزشی نمی‌زنه یا قصه تعریف نمی‌کنه.بعد از خوندن کتاب کم‌عمق‌ها این کتاب وضعیت رو از اون شکل نظری صرف کمی عملی‌تر می‌کنه و فهم ماجرا رو ساده‌تر می‌کنه و آدم رو آماده می‌کنه برای حرکت به سمت ترک اعتیاد.

از متن کتاب لطفاً زامبی نباشد

«در دهۀ ۱۹۶۰ ما مثل ماهیانی بودیم که در آب آزادانه شنا می‌کردیم در حالی که فقط چند قلّاب وجود داشت: سیگار، الکل و داروهای مخدّری که گران‌قیمت بودند و عموماً در دسترس نبودند. در دهۀ ۲۰۱۰ همان آب، پُر از قلّاب شده است: قلّاب فیسبوک، قلّاب اینستاگرام، قلّاب پورن، قلّاب ایمیل، قلّاب خرید و فروش آنلاین و از این قبیل. این فهرست بلند بالا است، بلندتر از آنچه تا کنون در تاریخ انسانی وجود داشته است و ما از قدرت این قلّاب‌ها به آن صورت چیزی نمی‌دانیم.» (ص ۱۳)

«مواد یا رفتار به خودی خود اعتیادآور نیستند مگر زمانی که یاد بگیریم که آنها مرهمی برای رنج روانشناسیک ما هستند.» (ص ۷۰)

«اگر برای شما جستجوی هدف تحت استیلای زمان یا اعداد انجام می‌شود، هدف‌ها در قالب اعداد رُند و مقایسه‌های اجتماعی ظاهر می‌شوند. ممکن است که بخواهید سریع‌تر از دیگران بدوید و از سایرین بیشتر پول دربیاورید. این هدف‌ها روی هم تلنبار می‌شوند و جستجوهای اعتیادآوری را تغذیه می‌کنند که ناکامی به دنبال می‌آورد یا بدتر از آن، موفقیت مکرری را به همراه می‌آورد که هدف‌های بلندپروازانه را یکی پس از دیگری تخم‌ریزی می‌کند.» (ص ۹۰)

«در حالی که اعتیاد به مواد مخدر آشکارا مخرّب است، بسیاری از اعتیادهای رفتاری، کردارهایی به آرامی ویرانگر می‌باشند که در ردای آفرینش پنهان شده است. همان‌طور که شما به امتیازات بالا دست می‌یابید یا فالوئرهای بیشتری پیدا می‌کنید یا مهارت‌های خود را بهبود می‌بخشید، توهم پیشرفت شما را به ادامه دادن وا می‌دارد، در نتیجه، حتی سخت‌تر تقلا می‌کنید تا میل به ادامه دادن را ارضا نمایید.» (ص ۱۲۱)

۳- سم‌زدایی دیجیتال

عنوان اصلی کتاب: Digital Detox: The Ultimate Guide To Beating Technology Addiction, Cultivating Mindfulness, and Enjoying More Creativity, Inspiration, And Balance In Your Life – 2018
عنوان فارسی: سم‌زدایی دیجیتال: راهنمای کامل غلبه بر اعتیاد فناوری، ترویج ذهن‌آگاهی و لذت بردن از خلاقیت، نوآوری و تعادل بیشتر در زندگی
نویسنده: دیمون زاهاریادس – Damon Zahariades
مترجم: سید علی موسوی
ناشر: نسل روشن
تعداد صفحات: ۱۸۲

مختصری دربارۀ کتاب سم‌زدایی دیجیتال

بر خلاف کتابای قبلی، این کتاب خیلی روون و ساده‌اس و خیلی پیچیدگی علمی نداره و اگه کتاب‌خون باشی یه روزه تمومش می‌کنی.

کتاب سم‌زدایی دیجیتال با دادن نشونه‌های خیلی واضح بهت کمک می‌کنه اول بتونی تشخیص بدی که اعتیاد داری و بعد راه‌حل‌هایی برای خلاص شدن از شر این اعتیاد ارائه می‌کنه که خیلی ساده قابل اجراست.

همونطور که از اسم کتاب معلومه، دیمون زاهاریادیس معتقده فضای دیجیتال سَمیّه و وقتی واردش می‌شی خواسته یا ناخواسته تو هم مسموم می‌شی و مطمئناً نیاز به سم‌زدایی داری. یعنی از یه طرف نباید زیاد تو این فضای مسموم بمونی و از یه طرف باید هر از گاهی یه سم‌زدایی کنی که تن و روانت سالم بمونه.

برای سم‌زدایی کارای خیلی مشخص و کاربردی مثل قطع تمام فناوری‌ها یک روز در هفته رو پیشنهاد می‌ده و دستورات شبیه به این که در کنار شناسوندن اثرات سوءِ مصرف زیاد فناوری‌ها خیلی به خواننده انگیزه می‌ده تا مصرفش رو متعادل کنه.

از متن کتاب سم‌زدایی دیجیتال

کتاب خیلی ساده و خلاصه نوشته شده و نکتۀ خاصی نداره که بخوایم اینجا بیاریم.

۴- مینیمالیسم دیجیتال

عنوان اصلی کتاب: Digital Minimalism: Choosing a Focused Life in a Noisy World – 2019
عنوان فارسی: مینیمالیسم دیجیتال: یافتن زندگی متمرکز در یک جهان پرهیاهو
نویسنده: کال نیوپورت – Cal Newport
مترجم: سمانه پرهیزکاری
ناشر: میلکان
تعداد صفحات: ۲۲۱

مختصری دربارۀ کتاب مینیمالیسم دیجیتال

کتاب دیجیتال مینیمالیسم کال نیوپورت تو ادامۀ کتاب‌های قبل می‌شه گفت کاملاً عملیه و بیشتر از اینکه به جنبه‌های علمی قضیه توجه کنه تمرکزش روی دستورالعملی بودنه. در حقیقت کال نیوپورت مخاطب کتابش رو کسی گرفته که قضیه رو می‌دونه و دنبال اینه که از این وضعیت حواس‌پرتی، استرس، افسردگی و در کل اعتیاد به فناوری خارج بشه.

کتاب دو بخش داره. بخش اول که یه مقدار کمی دربارۀ مسئله به شکل علمی و نقل قول بحث می‌‍کنه که تکیۀ حرف‌ها هم روی گفته‌های «تریستان هریس» و «آدام آلتره». و بخش دوم که تقریباً سه چهارم کتاب رو تشکیل می‌ده در مورد تمرین‌هاست. دستورالعمل‌های اجرایی.

یه جورایی کتاب دیجیتال مینیمالیسم مثل خود جریان مینیمالیسم دنبال فرقه‌ساختنه. یه فرقه با یه طرز فکر و نظام ارزشی خاص. با کمی توسعه تو معنای دین می‌تونیم یه جورایی بگیم یه دینه. البته تا تبدیل شدن به یه فرقۀ کامل با اصول پخته خیلی فاصله داره و نیاز داره که افراد دیگه‌ای بیان و این فرقه رو در جهت نظری و عملی تکمیل کنن.

راستش من خودم بخش تمرین‌ها رو نخوندم چون به نظرم اگه کسی بتونه ریشۀ مسئله رو درست فهم کنه می‌تونه تو عمل با توجه به وضعیت زندگی خودش بهترین راه حل‌ها رو پیاده کنه.

از متن کتاب مینیمالیسم دیجیتال

«مردم به دلیل تنبلی و بی‌هدف‌بودنشان نیست که تسلیم صفحه‌نمایش گوشی‌هاشان می‌شوند، بلکه بیلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری شده تا آدم‌ها به دام فضای مجازی بیفتند و هیچ راه گریزی از آن نداشته باشند.» (ص ۲۳)

«ما در واقع وارد مسابقۀ تسلیحاتیِ نابرابری شده‌ایم که در آن فناوری‌های جدید به استقلال فردی‌مان تجاوز می‌کنند و با دقتِ هر چه بیشتر به شکار نقاط ضعف دیرینۀ مغزِ ما می‌پردازند و ما همچنان به‌طرز ساده‌انگارانه‌ای خیال می‌کنیم فقط مشغول وررفتن با موهبت‌های رسیده از جانب خدایانِ خنگ و بی‌آزارِ فناوری هستیم.» (ص ۳۵)