سارا فرایر توی کتاب «بدون فیلتر» کمی در مورد نوع فعالیت و فرهنگ فیسبوک حرف زده که اینجا می‌خوایم یکم در مورد سه چهار صفحه ازش حرف بزنیم.

کتاب در موردِ داستان اینستاگرامه و این بحثِ ذهنیتِ فیسبوک از این جهت پیش میاد که اینستاگرام وارد دفتر فیسبوک می‌شه و با یه فرهنگ کاملاً جدید روبرو می‌شه.

خلاصۀ داستان

فیسبوک سال ۲۰۱۲ اینستاگرام رو که سال ۲۰۱۰ راه افتاده بود و توی این ۲ سال تونسته بود تقریباً ۳۰ میلیون کاربر جذب کنه به قیمت ۱ میلیارد دلار خرید!

این خرید اولین و گرون‌ترین قیمت برای خرید یه اپلیکیشن گوشی‌های هوشمند بود. البته این رکورد رو ۲ سال بعد یعنی تو سال ۲۰۱۴ با خرید واتساپ به قیمت ۱۹ میلیارد دلار شکست!

بعد از اینکه کوین سیستروم و مایک کرایگر به عنوان هم‌بنیان‌گذارای اینستاگرام یه شبه میلیونر شده بودن، همراه تیم پونزده نفره‌شون وارد شرکت فیسبوک توی منلوپارک می‌شدن.

یکی از مهمترین دلایلی که سیستروم حاضر شد با پیشنهاد فیسبوک برای خرید اینستاگرام موافقت کنه این بود که زاکربرگ بهش قول داده بود کاری به کارشون نداشته باشه و قول استقلال توی تصمیم‌گیری بهشون داده بود.

قول داده بود ولی با اتفاقاتی که افتاد اینستاگرام مثل یه بچۀ خوب بعد از مدتی فهمید که برای رشد بیشتر باید قبول کنه که توی فیسبوک حل بشه.

به این ترتیب یه استارتاپ کوچیک با یه جمع خودمونی وارد یه شرکت بزرگ با یه فرهنگ کاملاً متفاوت با ۴۰۰۰ کارمند (سال ۲۰۲۰ تعداد کارمندا ۵۸۰۰۰ نفر شد) می‌شه.

یه سازمان بزرگ با مدیریت آقای مارک الیوت زاکربرگی که ضمن تحصیل علوم کامپیوتر و یاد گرفتن برنامه‌نویسی پیش اساتید برجسته به عبری، لاتین و یونانی باستانی مسلطه و به شدت به آگوستوس، اولین امپراطور روم علاقه‌منده.

اینستاگرام بعد از خریده شدن توسط فیسبوک و با سرمایۀ سنگینی که جذب کرده عملاً تو شرایط فیسبوک قرار می‌گیره. باید هر جور شده سریع رشد کنه. دیگه اون مدلی که توی استارتاپ کوچیک‌شون دنبال می‌کردن فایده نداره.

اینستاگرام برای اینکه چیز مشخصی برای ارائه به سرمایه‌گذارا داشته باشه و بتونه مدام رشد کنه چاره‌ای نداره جز اینکه استارتاپ کوچیکش رو بر اساس با فرهنگ و ذهنیت فیسبوک که اتفاقاً کوین سیستروم اصلاً از اون خوشش نمیاد[ص۱۵۰] اداره کنه.

کشمکش بین اینستاگرام و فیسبوک به لحاظ شکل مدیریت تا سال ۲۰۱۸ که اینستاگرام به ۱ میلیارد کاربر می‌رسه ادامه داره. بالاخره تو همین سال کوین سیستروم و مایک کرایگر استارتاپی که برای رشدش شب و روزشون رو گذاشتن به زاکربرگ تحویل می‌دن و کلاً از دفتر فیسبوک می‌رن بیرون.

اینستاگرام ۲۰۱۸ به هیچ‌وجه با اینستاگرام ۲۰۱۲ قابل قیاس نیست. حالا روح فیسبوک وارد کالبد اینستاگرام شده.

قسمت‌هایی که پایین اومده مربوط به زمانی می‌شه که فیسبوک تازه اینستاگرام رو خریده و تیم اینستاگرام وارد فضای فیسبوک شدن.

تند برو و همه چیز را در هم بشکن

چیزایی که تو کادر خاکستری اومده از بخش «تند برو و همه چیز را بشکن»، کتاب «بدون فیلتر»، از انتشارت «آموخته» هست.

این وسواس به رشدِ مداوم، نه تنها برای فیسبوک بلکه تقریباً برای تمام استارتاپ‌های سیلیکون‌ولی که سرمایه‌های خیلی درشت جذب کردن صادقه.

سرمایه‌گذار به خاطر چشم و ابروی مالک استارتاپ بهش پول نمی‌ده، برای سوده که پولشو در اختیار استارتاپ قرار می‌ده و انتظار سود بیشر و بیشتر داره.

با این نسبت، هر‌چه‌قدر پولی که به یه استارتاپ تزریق می‌شه بیشتر باشه، استرسِ استارتاپ برای رشد بیشتر می‌شه.

تو همین مسیری که استارتاپ تمام توجهش رو روی رشد مداوم و سریع و سود بیشتر متمرکز کرده،

مسیرش عوض می‌شه. شاید در ظاهر به چیزی که اولش برای اون شروع شده بود پایبند باشه، ولی در عمل چیز دیگه‌ای اتفاق میفته. (داگلاس راشکوف. فیسبوک و گوگل ثروتمند می‌شوند، مردم هزینۀ آن را پرداخت می‌کنند)

یه تناقض خیلی بارز بین دیدگاه فیسبوک و اینستاگرامِ اولیه همین مسئله‌س. گرفتنِ داده از کاربرا و تشخیص علایق‌شون به این خاطر نیست که براشون بهتره، بلکه برای این اینه که برای فیس‌بوک بهتره.

هدف فیس‌بوک با هدف ما فرق داره. (انیمیشن این توجه ماست که فروخته می‌شه، جیمز ویلیامز)

آماری که خودِ فیسبوک به صورت رسمی در مورد مشکلات کلان‌داده‌های فیسبوک تو سال ۲۰۱۴ منتشر کرده یه همچین رقمایی رو تو اون سال نشون می‌ده:

• انبار دادۀ فیسبوک ۳۰۰ پتابایت داده در ۸۰۰،۰۰۰ جدول دارد
• فیسبوک روزانه ۴ پتابایت داده تولید می‌کند (معادل ۴،۰۰۰،۰۰۰ گیگابایت در هر روز)
• همۀ این داده‌ها در کندو (Hive) ذخیره می‌شوند

این اعداد رو برای این آوردم که یه تصوری از حجم داده‌ای که فیس‌بوک هر روز داره استخراج می‌کنه داشته باشیم.

البته اینم باید توجه کنیم که تعداد کاربرای فیس‌بوک تا سال ۲۰۲۱ تقریباً دو برابر شده، یعنی الان روزانه نزدیک به ۸ پتابایت داده از کاربراش استخراج می‌کنه. دقیق‌تر بخوایم حساب کنیم باید ضریبی از میزان زمان سپری شده رو ضرب در تعداد کاربرا کنیم. چون کاربرا هر چی بیشتر تو برنامه بچرخن، مقدار بیشتری داده تولید می‌کنن.

چیزایی مثل «ضریب دوستی» مسیر تحقق ماموریت فیس‌بوک (اتصال بیشتر مردم) رو بهتر روشن می‌کنه. اتصال مردم از چه جهتی؟ اتصال کی به کی برای چی؟

یه موضوعی که نباید نادیده بگیریم در مورد پلتفرم‌های رایگان تفاوت حرفیه که در ابتدا می‌زنن با چیزیه که بعد از جذب کاربر می‌زنن.

همونطور که «نیر ایال» توی کتاب «قلاب» توضیح می‌ده، وقتی شرکتی محصول عادت‌سازی ساخت و این محصول بین کاربرا به قسمتی از فعالیت‌های روزمره‌شون چسبید، جدا کردن این محصول از زندگی افراد خیلی سخت می‌شه.

یعنی پلتفرم‌هایی شبیه فیسبوک تا جایی که به تعداد کافی، مخاطبِ معتاد جذب و حفظ کنن، رایگان جلو می‌رن و بعد که کاربراشون توانایی ترک کردنِ برنامه رو از دست دادن شروع به درآمدزایی می‌کنن.

و صد البته روش درآمدزایی تمام این پلتفرم‌هایی که رایگان شروع کردن، تبلیغاته. از این جهت می‌شه گفت اینا بزرگ‌ترین آژانس‌های تبلیغاتی دنیا هستن.

از یه ظرف سوسیالیسم می‌گه همه چی توی اینترنت باید مفتی باشه، از یه طرف کاپیتالیسم دنبال درآمدزاییه. وجه اشتراک این دو نظر می‌شه وضعیت فعلی. (چرا ما نیاز داریم اینترنت را بازسازی کنیم، جارون لنیر)

فیس‌بوک به عنوان یه پلتفرم (ساختار و زیرساختی که امکان تعامل دو یا چند گروه رو فراهم می‌کنه) هیچ محتوایی تولید نمی‌کنه.

موفقیت فیس‌بوک تماماً وابسته به حضورِ بیشترِ کاربراش توی برنامه‌س. از این جهت هر چی تولید‌کننده‌های قوی‌تر و بیشتری بتونه جذب کنه که محتوای جذاب تولید کنن، بیشتر به نفعشه.

محتوایی که باعث می‌شه مصرف‌کننده‌ها بیشتر توی برنامه بمونن بهشون می‌ده،ج از طرف دیگه با سیستم چماق و هویج، با فشار و تشویق تولید‌کننده‌ها رو مجبور می‌کنه همیشه محتوا بیرون بدن.

مطمئناً هم مصرف‌کننده، هم تولید‌کننده، هم تبیلغ‌کننده از این پلتفرم منفعت می‌برن، ولی سود و منفعت این گروه‌ها با سود صاحب پلتفرم قابل قیاس نیست. این موضوع از این جهت قابل توجهه، که فیسبوک برای بیشتر کردنِ سودِ خودش، بیشتر داره بافت جامعه رو تخریب می‌کنه. (شما برنامه‌ریزی می‌شوید، چمث پالیهاپیتیا)

تریستان هریس حرف جالبی راجع به این موضوع می‌زد، می‌گفت: برنامه‌نویسای جوون که برنامه‌نویسی بلدن تو جایگاهی نیستن که زندگی آدما رو تغییر بدن. (مصاحبۀ مجله وایرد با یووال نوح هراری و تریستان هریس)

هریس نظرش اینه، راجع به تغییراتی که توی برنامه می‌خوان بوجود بیارن، باید یه گروه از روانشناسای مسن‌تر و باتجربه‌تر که با طبیعت انسان آشنا هستن و با چیزایی که می‌تونه پیامدهای ناجوری برای بشر داشته باشه آشنا هستن، این تغیرات جدید رو بررسی کنن که آسیب کمتر بشه.

فک کن یه جوون بااستعداد ۲۰ ساله، با گذاشتنِ یه دایرۀ قرمز گوشۀ یکی از آیکون‌های برنامه تو یه شرایط خاص، به این نتیجه می‌رسه که این می‌تونه باعث بشه آدما بیشتر توی برنامه بمونن و اونو با یکم بررسی توسط مدیران رده بالا اجرایی می‌کنه.

نتیجه این می‌شه که فیسبوک رشدش بازم بیشتر می‌شه و این کارمند ترفیع می‌گیره و تشویق می‌شه و اون طرف میلیاردها نفر تحت تاثیر طراحی این جوون ۲۰ ساله قرار می‌گیرن.

فیسبوک سال ۲۰۱۳ یه وی‌پی‌ان اسرائیلی به اسم Onavo رو می‌خره که بهش این اجازه رو می‌ده تا کسایی که از این وی‌پی‌ان استفاده می‌کردن رو ردیابی کنه.

علاوه بر این با کوکی‌هایی که روی سیستم افراد از سمت فیس‌بوک می‌شینه، فیس‌بوک می‌تونه تمام داده‌هایی که فرد توی وب از خودش به جا می‌ذاره رو ردیابی کنه.

«اگر ما چیزی نسازیم که فیسبوک را از بین ببرد، فرد دیگری این کار را خواهد کرد.» این جمله که توی دفترچه راهنمای کارمندان جدید فیسبوک اومده به شکل خیلی واضح ذهنیت فیسبوک رو در مورد رقابت نشون می‌ده.

به نظرم نمی‌شه گفت راهبرد فیسبوک از اول مشکل داشته، چون یه جریان جدیده و کسی نمی‌دونسته در آینده چی می‌شه. مگر اینکه توی فیس‌بوک کسایی بوده باشن که می‌دونستن.

ولی این ایراد رو می‌شه گرفت که چرا انقدر سریع جلو رفتید که از بازخوردها جلو بزنید. یا اینکه چرا با احتیاط بیشتری کار نکردید. که البته این‌دست ایرادات تو فضای کسب‌وکار با اون رقابت شدید وجهی نداره.

در هر صورت این رو دیگه نمی‌شه نادیده گرفت: حالا که همه دارن می‌گن این آسیب‌زاست چرا کاری انجام نمی‌شه؟ که بازم می‌رسیم به اینکه آمریکا می‌گه اگه من انجام ندم، چین انجام می‌ده.

یه مسابقه سرِ جلب توجه بیشتر و عادت‌سازتر کردن برنامه، بدون توجه به ظرفیت و کشش منبع، که تو این داستان انسانه، در جریانه.

راجع به فضای کاری فیسبوک کمی تو پست راز میدان هکر فیسبوک حرف زدیم.

این قانع نبودن به جایی که هستم برای رشدِ مداوم منطقی به نظر می‌رسه، البته تا جایی که برای خود شخص یا بقیه مشکل‌ساز نشه.

البته اینم نباید فراموش کنیم که این طرز فکر به احتمال زیاد توی شخص باعث یه مدل وسواس فکری می‌شه که رفته‌رفته تشدید می‌شه.

اینو نباید فراموش کنیم که بررسی ذهنیت فیس‌بوک در حقیقت بررسی این ذهنیت به عنوان نمونۀ ذهنیت حاکم بر پلتفرم‌های سیلیکون‌ولیه.

یعنی داریم می‌بینیم که تلاش مداوم و پرشتاب، بدون توجه به عواقب اون تو بلندمدت

چه ریختی می‌شه. هدف بررسی روانیِ شخصیت زاکربرگ، یا فاز تئوری توطئه نیست.

DAU: مخفف Daily Active User.

سارا فرایر جایی از کتاب حرف جالبی می‌زنه، می‌گه: «اشتغال ذهنی کاربران به این برنامه (اینستاگرام) را نمی‌شد به این راحتی‌ها به صورت عددی مشخص کرد یا آن را به اقدامات ویرایشی برنامه نسبت داد.»

این اون چیزیه که توی اینستاگرام بعد از ورودش به فیسبوک به شکل اساسی تغییر می‌کنه: تمرکز روی اعداد به جای انسان‌ها.

اینستاگرام برای رشد چاره‌ای نداره تا راهی که فیس‌بوک رفته، بره. فرصتی برای هدر دادنِ سرمایه نیست.

وقتی راه رشد کردن مشخصه چرا باید دست‌دست کرد.

اینستاگرام با تمام مقاومتایی که در مقایل این ریخت پیشنهادا انجام می‌ده، در آخر به ناچار تسلیم می‌شه.

بالاخره هر چی نباشه ساختنِ یه محصول عادت‌سازِ موفق با کاربرای میلیاردی راه و روشی داره.

فیسبوک سال ۲۰۰۴ راه میفته و این امکان رو به دانشجوها می‌ده که پروفایل خودشونو بسازن.

هر دانشجویی (توی اون زمان) یه صفجه برای خودش داره که علاقه‌مندی‌هاشو، با یه سری اطلاعات شخصی دیگه ثبت کرده و کنار اینا می‌تونه عکس یا متن جدید (محتوا) هم پست کنه. بقیه برای دیدن این اطلاعات و محتواها باید برن تو پروفایل هر نفر ببینن جدید چی گذاشته.

سال ۲۰۰۶ فیس‎بوک فید اخبار (news feed) رو به عنوان یه امکان جدید به فیس‌بوک اضافه می‌کنه.

حالا فیس‌بوک یه صفحۀ اصلی داره که هر کسی یه تغییری توی پروفایلش می‌ده یا محتوای جدید منتشر می‌کنه توی این صفحه برای بقیه با توجه به یه سری شرایط خاص نشون داده می‌شه. اینجا فیسبوک تقریباً ۱۰ میلیون کاربر داره.

مثلاً وقتی شما عکس پروفایلت رو عوض می‌کردی بقیه دوستات می‌دیدن. اگه یه اطلاعات جدید وارد پروفایلت می‌کردی بقیه می‌فهمیدن.

کاربرا شاکی می‌شن و می‌گن حریم خصوصی ما داره نقض می‌شه. توی اون دوره بعضی از گروه‌ها با بیشتر از ۱۰۰ هزار تا عضو بسته می‌شن و خیلیا از فیسبوک میان بیرون، ولی خیلیا هم مشکلی با این قضیه ندارن و می‌مونن.

اواخر سال ۲۰۰۶ فیسبوک عضویت تو برنامه رو برای همه آزاد می‌کنه و فیس‌بوک از اون فضای دانشجویی میاد بیرون.

بالاخره تو سال ۲۰۱۲ تبلیغات از طریق همین فید اخبار وارد فیس‌بوک می‌شه. این همون سالیه که فیسبوک اینستاگرام رو به ارزش یک میلیارد دلار می‌خره و خودش هم رکورد ۱ میلیارد کاربر فعال روزانه رو می‌زنه.

اواخر سال ۲۰۰۹ یه عده از کاربرا و گروه‌های حفظ حریم خصوصی به رهبری مرکز اطلاعات الکترونیکی حریم خصوصی (Electronic Privacy Information Center) از کمیسیون تجارت فدرال (Federal Trade Commission) درخواست می‌کنه که در مورد وضعیت استفادۀ فیس‌بوک از داده‌های کاربرا تحقیق کنه.

کمیسیون تجارت فدارل سال ۲ سال بعد یه سری اتهام علیه فیس‌بوک با موضوع نقض حریم خصوصی تنظیم می‌کنه.

فیس‌بوک با FTC به توافق می‌رسن که از این به بعد فیس‌بوک از تمام کاربرا رضایت (Consent decree) بگیره.

و به این ترتیب اینستاگرام یواش‌یواش قبول می‌کنه که توی فیسبوک حل بشه و تبدیل به چیزی بشه که فیس‌بوک می‌خواد، نه اون چیزی که دوست داره باشه.

اگر بتوان از تاریخچۀ فیس‌بوک درسی گرفت، باید گفت که هزینۀ واقعی خرید اینستاگرام را کاربرانش خواهند پرداخت. (آخرین جملۀ کتاب «بدون فیلتر»)